Święty Boga

Kafarnuam, ruiny synagogi z IV/V w. (fot. R.P.)

IV Niedziela Zwykła B

Mk 1,21-28

21 Przybyli do Kafarnaum i zaraz w szabat wszedł do synagogi, i nauczał. 22 Zdumiewali się Jego nauką: uczył ich bowiem jak ten, który ma władzę, a nie jak uczeni w Piśmie. 23 Był właśnie w ich synagodze człowiek opętany przez ducha nieczystego. Zaczął on wołać: 24 «Czego chcesz od nas, Jezusie Nazarejczyku? Przyszedłeś nas zgubić. Wiem, kto jesteś: Święty Boga». 25 Lecz Jezus rozkazał mu surowo: «Milcz i wyjdź z niego!» 26 Wtedy duch nieczysty zaczął nim miotać i z głośnym krzykiem wyszedł z niego. 27 A wszyscy się zdumieli, tak że jeden drugiego pytał: «Co to jest? Nowa jakaś nauka z mocą. Nawet duchom nieczystym rozkazuje i są Mu posłuszne». 28 I wnet rozeszła się wieść o Nim wszędzie po całej okolicznej krainie galilejskiej.

Po powołaniu czterech pierwszych uczniów, o czym słyszeliśmy ubiegłej niedzieli (por. Mk 1,14-20), Jezus po raz pierwszy w trakcie swej publicznej działalności przychodzi do Kafarnaum (hebr. Kefar Nachum, czyli „wieś pocieszenia”). Od tego momentu ta leżąca nad Jeziorem Galilejskim niewielka miejscowość rybacka stanie się swojego rodzaju „bazą wypadową” dla podróży Pana po Galilei. Zaraz po przybyciu do Kafarnaum Jezus jako wierzący i praktykujący Żyd udaje się w towarzystwie uczniów do miejscowej synagogi, by uczestniczyć w szabatowym nabożeństwie. Synagogi, czyli lokalne miejsca kultu, zaczęły powstawać po zniszczeniu pierwszej świątyni jerozolimskiej w 587 przed Chr. Żydzi gromadzili się w nich na modlitwę, czytanie Prawa i Proroków. Liturgia synagogalna przewidywała komentarz do odczytywanych fragmentów, który mógł być czyniony przez każdego dorosłego mężczyznę. Często podejmowali się tego uczeni w Piśmie czy faryzeusze.

Tym razem to Jezus wykorzystuje nadążającą się okazję, by zabrać głos. Ewangelista nie podaje, jaki fragment ST był tego dnia odczytywany ani co dokładnie Pan powiedział. Podkreśla jednakże reakcję, jaką Jego słowa wywołują u zgromadzonych: „Zdumiewali się Jego nauką: uczył ich bowiem jak ten, który ma władzę, a nie jak uczeni w Piśmie” (1,22). Uczeni w Piśmie, komentując święte Pisma, mnożyli możliwe interpretacje, ich wypowiedzi często były wręcz sprzeczne ze sobą. Tymczasem Jezus, jak pokazują to także inne fragmenty Ewangelii (por. Mt 5,21-48), nauczał jako „mający władzę” (gr. exusian echon), to znaczy podając jedyną, właściwą wykładnię. Słowa Pana sprawiają, że serca słuchających wypełniają się zdumieniem. Jest jeszcze jednak inny efekt.

Jak dodaje Marek, pełne mocy i autorytetu nauczanie powoduje, iż ujawnia się duch nieczysty zamieszkujący jednego z mężczyzn, który zaczyna wołać: „Czego chcesz od nas, Jezusie Nazarejczyku? Przyszedłeś nas zgubić. Wiem, kto jesteś: Święty Boga!” (1,24). Określenie „święty” w ST zwykle zarezerwowane jest dla Boga (hebr. kadosz; por. 1 Sm 2,2; Oz 11,9). Niekiedy wykorzystywano je w odniesieniu do ludzi poświęconych służbie Pańskiej, jak kapłani i prorocy (por. Lb 16,5-7; 2 Krl 4,9; Ps 106,16). W wypowiedzi ducha nieczystego bynajmniej nie chodzi o wyznanie wiary. W tekstach starotestamentalnym poznać czyjeś imię oznacza przejąć nad nim władzę (por. Rdz 2), zatem demon chciał sobie Pana podporządkować.

Jezus jednak nie wchodzi z demonem w zbędne dyskusje, lecz wydaje krótki rozkaz: „Milcz i wyjdź z niego!” (Mk 1,25). Pan nie tylko nie chciał być w jakiejkolwiek zależności od złego, ale także pragnął objawiać swoją tożsamość na własnych warunkach. Chciał, by o tym, kim jest, nie świadczyły wypowiedzi ludzi, ani tym bardziej demonów, lecz podejmowane przez Niego dzieła, zwłaszcza krzyżowa ofiara (por. 15,39). Jezus, „Święty Boga” (gr. ho hagios tu theu), jest Bogiem, ma moc nad całą rzeczywistością materialną i duchową. Dlatego duch nieczysty, słysząc wydane mu polecenie, z głośnym krzykiem opuszcza opętanego, co ponownie wywołuje zdumienie obecnych w synagodze: „Co to jest? Nowa jakaś nauka z mocą. Nawet duchom nieczystym rozkazuje i są Mu posłuszne” (1,27). Mieszkańcy Kafarnaum dostrzegają, że istnieje nierozerwalna łączność między Jezusowym nauczaniem a Jego władzą dokonywania egzorcyzmów. Nowość Jezusowego nauczania polega nie tylko na autorytatywnym wypowiadaniu się, lecz także na mocy sprawczej Jego słów. Tym samym wypełnia się na Nim proroctwo Izajasza: „… słowo, które wychodzi z ust moich, nie wraca do Mnie bezowocne, zanim wpierw nie dokona tego, co chciałem, i nie spełni pomyślnie swego posłannictwa” (por. Iz 55,11).

Czy pozwalam, by Jezus poprzez swoje słowo prostował pokręcone drogi mojego życia? Czy pozwalam mu nazywać zło we mnie tkwiące? Czy chcę, by Jego słowo oczyściło mnie z wszelkich „duchowych niemocy”?

Pójdźcie za Mną

Jezioro Galilejskie (fot. R.P.)

III Niedziela Zwykła B

Mk 1,14-20

14 Gdy Jan został uwięziony, Jezus przyszedł do Galilei i głosił Ewangelię Bożą. Mówił: 15 «Czas się wypełnił i bliskie jest królestwo Boże. Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię!» 16 Przechodząc obok Jeziora Galilejskiego, ujrzał Szymona i brata Szymonowego, Andrzeja, jak zarzucali sieć w jezioro; byli bowiem rybakami. 17 I rzekł do nich Jezus: «Pójdźcie za Mną, a sprawię, że się staniecie rybakami ludzi». 18 A natychmiast, porzuciwszy sieci, poszli za Nim. 19 Idąc nieco dalej, ujrzał Jakuba, syna Zebedeusza, i brata jego, Jana, którzy też byli w łodzi i naprawiali sieci. 20 Zaraz ich powołał, a oni zostawiwszy ojca swego, Zebedeusza, razem z najemnikami w łodzi, poszli za Nim.

Rozważając dzisiejszą Ewangelię, nie możemy nie zwrócić uwagi na kontekst opisywanych w niej wydarzeń: „Gdy Jan został uwięziony, Jezus przyszedł do Galilei i głosił Ewangelię Bożą” (Mk 1,14). Ewangelista Marek podkreśla, że publiczna działalność Jezusa rozpoczyna się w chwili uwięzienia ostatniego proroka Starego Testamentu. Używa przy tym czasownika paradidomi, który dosłownie oznacza „wydany” i pojawi się również w odniesieniu do Pana w opowiadaniu o Jego męce (por. 14,10-11.18). Tym samym już pierwsze chwile Jezusowej działalności naznaczone zostają cieniem Krzyża. Los uwięzionego Jana Chrzciciela (ostatecznie zostanie ścięty na polecenie Heroda Antypasa, por. 6,14-29) jest zapowiedzią cierpienia, którego doświadczy Syn Boży. Również wyznawcy Jezusa będą mieć udział w Jego przeznaczeniu do „bycia wydawanym” swym wrogom (13,9-12).

Uwięzienie Jana jest także znakiem, że kończy się czas oczekiwania na realizację Bożych obietnic, a otwiera się szczytowy etap historii zbawienia. Dlatego sam Jezus, przemierzając bezdroża Galilei, naucza: „Czas się wypełnił i bliskie jest królestwo Boże. Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię!” (1,15). Wraz z przyjściem na świat Syna Bożego, przybliżyło się Boże panowanie, które może zostać przyjęte przez człowieka na drodze nawrócenia i przyjęcia Ewangelii. Temat „królestwa Bożego” należy do głównych tematów Ewangelii synoptycznych. Stale powraca w nauczaniu Jezusa, który wyjaśnia jego rzeczywistość za pomocą przypowieści (por. 4,1-32). Mimo że zwrot ten nie pojawia się w ST, to streszcza w sobie oczekiwanie starotestamentalnego Izraela na pełne objawienie się władzy Boga pośród Jego ludu i na całym świecie. Wzywając do nawrócenia, Jezus podejmuje motyw zaczerpnięty od proroków, którzy nieustannie wzywali Naród Wybrany, by zwrócił się do Boga całym sercem (por. Ne 1,9; Iz 44,22; Oz 14,2). Pan mówi także o wierzeniu w Ewangelię. Ową Ewangelią, czyli Dobrą Nowiną mającą moc przemiany ludzkiego życia jest On sam. W Nim i przez Niego wypełnia się proroctwo Izajasza: „Naród kroczący w ciemnościach ujrzał światłość wielką; nad mieszkańcami kraju mroków światło zabłysło” (Iz 9,1). Blask Jezusa, Światłości przychodzącej z wysoka (por. Łk 1,78-79; 2,32; J 8,12), wielokrotnie objawi się w dokonywanych przez Niego cudach, a najpełniej rozbłyśnie w misterium Paschy, kiedy to ludzkość raz na zawsze zostanie pojednana z Bogiem mocą krzyżowej ofiary. W tym kontekście wiara oznacza pełne ufności przyjęcie wszystkiego, co z woli Ojca dokonuje się w Synu i pozwolenie, by tajemnica Jego życia zespoliła się z życiem człowieka.

Pierwszym szczegółowym opisem publicznej działalności Jezusa u Marka jest opowiadanie o powołaniu czterech pierwszych uczniów. Spotkawszy nad brzegiem Jeziora Galilejskiego Szymona i Andrzeja Pan mówi: „Pójdźcie za mną, a sprawię, że się staniecie rybakami ludzi” (Mk 1,17). W tym wezwaniu kryje się niezwykła moc autorytetu Wzywającego, który prosi, by bracia zgodzili się na całkowitą i trwałą zmianę swego dotychczasowego stylu życia. Zazwyczaj to uczniowie gromadzili się wokół wybranego przez siebie Rabbiego, by przy nim poznawać Prawo. W tym przypadku to sam Jezus przejmuje inicjatywę i wybiera uczniów według swego upodobania. Zarówno Szymon i Andrzej, jak i Jakub i Jan, nie wąchają się. Pozwalają, by głos Pańskiego wezwania rozbrzmiał nie tylko w ich uszach, ale i sercach. Wszyscy czterej będą stanowić trzon grona Dwunastu Apostołów. To przede wszystkim na ich świadectwie opierać się będzie przyszła wiara Kościoła. Dlatego, że od samego początku towarzyszyli Jezusowi, byli świadkami wydarzeń paschalnych, a w Dniu Pięćdziesiątnicy przyjęli Ducha Świętego, ich głoszenie Ewangelii stało się „siecią” zagarniającą dla królestwa niebieskiego kolejne pokolenia chrześcijan (por. Jr 16,14-16). Nie bez powodu co niedzielę powtarzamy w trakcie Mszy Świętej słowa Credo: „Wierzę w jeden, święty, powszechny i APOSTOLSKI Kościół…”.

Co dzisiaj oznaczają dla mnie słowa Jezusa: „nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”? Czy moje serce jest otwarte na Boże panowanie? Czy pozwalam, by głos Jezusa rozbrzmiewał w moim sercu? Czy dziękuję za dar Kościoła, w którym mogę dostąpić zbawienia?

Poszli więc i zobaczyli, gdzie mieszka

Dobry Pasterz (Kiko Argüello)

II Niedziela Zwykła B

J 1,35-42

35 Nazajutrz Jan znowu stał w tym miejscu wraz z dwoma swoimi uczniami 36 i gdy zobaczył przechodzącego Jezusa, rzekł: «Oto Baranek Boży». 37 Dwaj uczniowie usłyszeli, jak mówił, i poszli za Jezusem. 38 Jezus zaś, odwróciwszy się i ujrzawszy, że oni idą za Nim, rzekł do nich: «Czego szukacie?» Oni powiedzieli do Niego: «Rabbi! — to znaczy: Nauczycielu — gdzie mieszkasz?» 39 Odpowiedział im: «Chodźcie, a zobaczycie». Poszli więc i zobaczyli, gdzie mieszka, i tego dnia pozostali u Niego. Było to około godziny dziesiątej. 40 Jednym z dwóch, którzy to usłyszeli od Jana i poszli za Nim, był Andrzej, brat Szymona Piotra. 41 Ten spotkał najpierw swego brata i rzekł do niego: «Znaleźliśmy Mesjasza» — to znaczy: Chrystusa. 42 I przyprowadził go do Jezusa. A Jezus, wejrzawszy na niego, powiedział: «Ty jesteś Szymon, syn Jana; ty będziesz nazywał się Kefas» — to znaczy: Piotr.

Narracja Czwartej Ewangelii rozpoczyna się sekcją (J 1,19-51), w której Jan Apostoł za pomocą opowiadania o czterech następujących po sobie dniach objawienia (1,19-28; 1,29-34; 1,35-42; 1,43-51) ukazuje różne aspekty tożsamości Jezusa. Do tej właśnie sekcji należy fragment, który słyszymy w dzisiejszej Liturgii Słowa. W trzecim dniu objawienia dochodzi do spotkania Jezusa z pierwszymi uczniami, co zainicjowane zostaje poprzez świadectwo Jana Chrzciciela: „Nazajutrz Jan znowu stał w tym miejscu wraz z dwoma swoimi uczniami i gdy zobaczył przechodzącego Jezusa, rzekł: «Oto Baranek Boży»” (1,35-36; por. 1,29). Co właściwie oznacza, że Jezus jest Barankiem Bożym? W tytule tym kryje się kilka biblijnych aluzji. Po pierwsze, baranek był w centrum paschalnej liturgii, w czasie której Żydzi wspominali pamiątkę wyjścia z Egiptu (por. Wj 12,1-13). Teksty nowotestamentalne ukazują Jezusa jako nowego Baranka Paschalnego, którego ofiarnicza śmierć na krzyżu przyniosła ludzkości uwolnienie z grzechu i pojednanie z Bogiem (por. J 19,14.36; 1 Kor 5,7; 1 P 1,18-19; Ap 5,9). Po drugie, tytuł ten nawiązuje do świątynnego systemu składania ofiar, w którym baranki, podobnie jak inne zwierzęta, były składane w ofierze ku czci Boga. Obraz „baranka” przywołuje zatem ofiarę ze zwierząt, przynoszącą rytualne obmycie z win i pojednanie z Bogiem (por. Kpł 1,1-13). Jezus jednak nie jest po prostu kolejną liturgiczną ofiarą. Podczas gdy starotestamentalne ofiary musiały być powtarzane, ofiara Syna Bożego jest jedyna i niepowtarzalna, swoją wielkością obejmuje wszystkie ludzkie pokolenia. Po trzecie, w Księdze Izajasza mowa jest o Cierpiącym Słudze Pańskim, który idzie na śmierć jak „baranek na rzeź prowadzony” (Iz 53,7), by wyprosić przebaczenie dla grzechów popełnionych przez ludzi. Jako że sam Jezus, zapowiadając swoją śmierć, odwoływał się do figury Cierpiącego Sługi (por. J 3,14-15; 8,28; 12,32), możemy upatrywać w odnoszonym do Niego tytule „Baranek” nawiązanie do tegoż Sługi.

Słowa wypowiedziane przez Jana Chrzciciela „uruchamiają” dwóch stojących obok niego mężczyzn: „Dwaj uczniowie usłyszeli, jak mówił, i poszli za Jezusem. Jezus zaś, odwróciwszy się i ujrzawszy, że oni idą za Nim, rzekł do nich: «Czego szukacie?» Oni powiedzieli do Niego: «Rabbi! — to znaczy: Nauczycielu — gdzie mieszkasz?» Odpowiedział im: «Chodźcie, a zobaczycie». Poszli więc i zobaczyli, gdzie mieszka, i tego dnia pozostali u Niego. Było to około godziny dziesiątej” (1,37-39). Spotkanie z Jezusem, Barankiem Bożym, rozpoczyna się od świadectwa wiary tych, którzy już Go rozpoznali. Owo świadectwo nie pozwala pozostać obojętnym, motywuje do wykonania pierwszych kroków na drodze wiary. Kroczeniu za Panem towarzyszy wysiłek szukania odpowiedzi na podstawowe pytania, do których należy przede wszystkim to zadane przez Niego w dzisiejszej Ewangelii: „Czego szukacie?”. Nasze odpowiedzi nie od razu będą trafne czy pełne. Pierwszych dwóch uczniów widzi na razie w Jezusie jedynie nauczyciela, stąd zwracają się do Niego zwrotem grzecznościowym przysługującym nauczycielom Prawa – „Rabbi”. Jest jednak w nich pragnienie poznania Go bardziej, stąd dalsze słowa: „Nauczycielu – gdzie mieszkasz?”. Reakcja Jezusa jest jednoznaczna – zaprasza ich, by szli za Nim. Do pełniejszego poznania Pana, a w konsekwencji do przyjęcia przyniesionej przez niego łaski zbawienia dochodzi wtedy, gdy nie ustajemy w kroczeniu za Nim, więcej, gdy na stałe wiążemy z Nim nasze życie, podobnie, jak dwaj uczniowie, którzy „pozostali u Niego”. Użyty tutaj grecki czasownik meno w innych miejscach Czwartej Ewangelii oznacza „trwać, wytrwać”.

Bycie u Jezusa, trwanie w Nim pobudza do dawania świadectwa: „Jednym z dwóch, którzy to usłyszeli od Jana i poszli za Nim, był Andrzej, brat Szymona Piotra. Ten spotkał najpierw swego brata i rzekł do niego: «Znaleźliśmy Mesjasza» — to znaczy: Chrystusa” (1,40-41). Andrzej, mówiąc swemu bratu o Jezusie, używa kolejnego tytułu ukazującego Jego tożsamość. Hebrajski rzeczownik Meszijah („pomazaniec”, gr. Christos) pierwotnie opisywał królów, kapłanów lub proroków żydowskich, którzy wprowadzani byli w swój urząd poprzez obrzęd namaszczenia. Z czasem termin ten zaczęto odnosić do zapowiadanego przez proroków wysłańca Bożego, który miał ostatecznie odmienić losy Izraela (por. Za 6,12-13; Iz 49,3.6; 52,13; Dn 7,13-14). Słowa Andrzeja były dla Szymona jasne: oto w Jezusie przychodzi Bóg, by dotrzymać swojej obietnicy danej Izraelowi.

Nic zatem dziwnego, że Szymon decyduje się spotkać z Jezusem: „I przyprowadził go do Jezusa. A Jezus, wejrzawszy na niego, powiedział: «Ty jesteś Szymon, syn Jana; ty będziesz nazywał się Kefas» — to znaczy: Piotr” (J 1,42). Aramejskie rzeczownik kepha odpowiada greckiemu rzeczownikowi petra („skała”), od którego pochodzi imię Piotr. Pan ogłasza Szymonowi, jaką rolę będzie miał odegrać w Bożym planie zbawienia. Podobnie jak niegdyś Abram stał się Abrahamem (por. Rdz 17,5), a Jakub Izraelem (por. Rdz 32,29), tak teraz Szymon stanie się Kefasem, czyli skałą. Na fundamencie jego wiary Chrystus zbuduje swój Kościół (por. Mt 16,18). Pod koniec Czwartej Ewangelii Jezus przekaże Piotrowi szczególny udział w swojej roli Dobrego Pasterza (J 21,15-19).

Czy pozwalam, by także w moim życiu Jezus objawiał się jako sługa i cichy baranek? Czy wierzę, że poprzez swoje cierpienie Jezus nadał zbawczą wartość mojemu cierpieniu? Czy wsłuchuje się w pytania, które Pan mi zadaje? Czy moja modlitwa wypływa z głębokiego pragnienia przebywania z Nim? W jaki sposób dzielę się moja wiarą z innymi? Czy mam świadomość, że także dla mnie przeznaczone jest konkretne miejsce we wspólnocie uczniów Jezusa, czyli Kościele?

On zaś chrzcić was będzie Duchem Świętym

Jordan, miejsce chrztu Jezusa (fot. R.P)

Świeto Chrztu Pańskiego

Mk 1,7-11

7 I tak głosił: «Idzie za mną mocniejszy ode mnie, a ja nie jestem godzien, aby schyliwszy się, rozwiązać rzemyk u Jego sandałów. 8 Ja chrzciłem was wodą, On zaś chrzcić was będzie Duchem Świętym». 9 W owym czasie przyszedł Jezus z Nazaretu w Galilei i przyjął od Jana chrzest w Jordanie. 10 W chwili, gdy wychodził z wody, ujrzał rozwierające się niebo i Ducha jak gołębicę zstępującego na Niego. 11 A z nieba odezwał się głos: «Tyś jest mój Syn umiłowany, w Tobie mam upodobanie».

Ewangelia wg św. Marka, inaczej niż pozostałe Ewangelie synoptyczne (Mt, Łk), przemilcza temat narodzin Jezusa i od razu przechodzi do wydarzeń bezpośrednio poprzedzających Jego publiczną działalność. W pierwszym rzędzie ukazuje postać św. Jana Chrzciciela, który głosząc na pustyni „chrzest nawrócenia na odpuszczenie grzechów”, przygotowuje Żydów na nadejście Mesjasza (Mk 1,2-8; por. Ml 3,1; Iz 40,3).

Styl życia Jana, surowy i przypominający starotestamentalnych proroków, służy uwypukleniu głoszonej przez niego Dobrej Nowiny: „Idzie za mną mocniejszy ode mnie, a ja nie jestem godzien, aby schyliwszy się, rozwiązać rzemyk u Jego sandałów” (Mk 1,7). Użyte tutaj określenie „mocny” (gr. ischuros) w ST najczęściej odnosi się do samego Boga (por. Pwt 10,17; 2 Sm 23,1; Ps 24,8). Zaś czynność rozwiązywania czyichś sandałów była zadaniem zwykle wykonywanym przez niewolników. Prorok znad Jordanu jest w pełni świadomy, że jego działalność stanowi jedynie preludium do pojawienia się Kogoś o wiele ważniejszego.

Dokonywane przez Jana zanurzenie Żydów w wodach Jordanu również jest zapowiedzią bardziej doniosłych wydarzeń: „Ja chrzciłem was wodą, On zaś chrzcić was będzie Duchem Świętym” (Mk 1,8). Chrzest (grecki czasownik baptidzo dosłownie oznacza „zanurzenie, obmycie”), którego udziela prorok, jest zewnętrznym wyrazem nawrócenia. Słowa o obmyciu w Duchu Świętym nawiązują do biblijnych obietnic wylania Ducha w czasach ostatecznych, dzięki któremu dokona się przemiana ludzkich serc (por. Jl 3,1-2; Iz 32,15-18). Janowy chrzest wody stanowi zatem symboliczną zapowiedź zanurzenia człowieka w życiu samego Boga (por. Dz 2,1-18).  

Realizacja owej zapowiedzi rozpoczyna się mocnym akcentem, jakim jest chrzest Jezusa: „W owym czasie przyszedł Jezus z Nazaretu w Galilei i przyjął od Jana chrzest w Jordanie” (Mk 1,9). Ten, który jest bez grzechu i żyje w pełnej łączności z Ojcem, daje się zanurzyć w wodach Jordanu, które symbolizują grzeszną naturę człowieka, by w ten sposób zapowiedzieć swój przyszły chrzest męki krzyżowej (por. Łk 12,50), poprzez który na zawsze pojedna zbłąkaną ludzkość z Bogiem.

Wydarzenie znad biblijnej rzeki jest również epifanią Trójcy Świętej: „W chwili, gdy wychodził z wody, ujrzał rozwierające się niebo i Ducha jak gołębicę zstępującego na Niego. A z nieba odezwał się głos: «Tyś jest mój Syn umiłowany, w Tobie mam upodobanie»” (Mk 1,10-11). W scenie tej możemy także zauważyć wyraźną aluzję do pierwszych wersetów Biblii, gdzie najpierw Duch Boży (hebr. Ruah Elohim) unosi się nad wodami symbolizującymi chaos nieistnienia, a następnie na słowo Boga z wód chaosu stopniowo wyłania się cała rzeczywistość (por. Rdz 1,2-31).

Czy pamiętam, że zostałem stworzony na Boży obraz i podobieństwo? Czy mam świadomość, że grzech niszczy we mnie życie, które otrzymałem od Boga? Czy w moim codziennym życiu szukam Jezusa, by doświadczyć Jego stwórczej i uzdrawiającej mocy?